Translate25 januari 2020
Medicatie vraagt maatwerk: een interview met Tergooi-apothekers Linda Hendriksen en Koen van Rhee
Of je nou een jonge obese patiënt bent en 240 kilo weegt; of je bent oud, ondervoed en hebt een gewicht van nog maar 40 kilo. In veel gevallen krijgen patiënten in Nederland dezelfde dosering medicijnen. Ook met het feit of je man of vrouw bent, wordt geen rekening gehouden. Dat moet veranderen, vinden Linda Hendriksen en Koen van Rhee, apotheker-onderzoekers van Tergooi. De twee werken ieder aan een eigen promotieonderzoek, met de bedoeling de patiëntenzorg weer een stukje beter te maken.
“Vooral vroeger werden medicijnen alleen op jonge, blanke mannen getest. Vrouwen werden als ingewikkeld gezien vanwege hun hormoonschommelingen en kans op zwangerschappen. Heel gek eigenlijk, want natuurlijk is de bevolking heel divers; er zijn mannen, vrouwen, dikke, dunne, jonge, oude en er zijn verschillende etniciteit’’, vertelt Hendriksen, die net als collega Van Rhee farmacie heeft gestudeerd en zich nu naast haar werk in de ziekenhuisapotheek van Tergooi richt op onderzoek naar de bijwerkingen van medicijnen bij mannen en vrouwen. “Het initiatief voor dit promotieonderzoek kwam o.a. van ziekenhuisapotheker Paul van der Linden. Hij vroeg me of ik het wilde onderzoeken. Ik vond het meteen een heel interessant onderwerp, dus ik hoefde niet lang na te denken.’’
Data
Concreet houdt haar onderzoek in dat ze een gigantische hoeveelheid data bestudeert. “Ik ben ook verbonden aan het Utrechtse PHARMO instituut. Zo heb ik beschikking over miljoenen anonieme patiëntengegevens van huisartsen, apotheken, ziekenhuizen, laboratoria waarvoor vooraf toestemming is gegeven. Ik bekijk hoeveel ziekenhuisopnames er zijn geweest door bijwerkingen van medicijnen. Je kunt dan denken aan bloedingen door bloedverdunners of verstoring van de zoutbalans door plastabletten. Vervolgens breng ik in kaart hoe het zit met de man-vrouw verhouding. Is er een verschil tussen deze twee groepen? Belandt een vrouw eerder in het ziekenhuis? Het duurt nog zo’n twee jaar voordat ik het onderzoek heb afgerond, maar ik kan nu al zeggen: ja, er is een verschil!’’
Of er nog andere redenen zijn die dit verschil verklaren – denk aan gewicht of dosering – wil Hendriksen uitsluiten. “Is dit niet het geval, dan kunnen we in de toekomst geslachtsspecifieke adviezen opstellen.’’
Alhoewel het onderzoek van Hendriksen absoluut raakvlakken heeft met dat van Van Rhee, is de opzet van zijn onderzoek totaal anders. Van Rhee werkt met twee groepen patiënten. De groep met overgewicht rekruteerde hij bij het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, waar ze op de wachtlijst stonden voor een maagverkleining. “Deze mensen hadden overgewicht, dat is duidelijk, anders zit je daar niet’’, klinkt het nuchter. Zijn andere onderzoeksgroep bestaat uit oudere patiënten van Tergooi, met ondergewicht.
One-size-fits-all
Van Rhees onderzoeksvraag: moet er bij het doseren van medicatie meer rekening worden gehouden met het gewicht van de patiënt. “Dat gebeurt nu wel bij kankerpatiënten. Maar voor veel antibiotica geldt een ’one-size-fits-all-principe’. Met de nierfunctie wordt wel rekening gehouden, maar verder krijgen patiënten meestal dezelfde dosering. De vraag is of dit wel terecht is.’’
Eén van de uitkomsten van dit onderzoek: bij patiënten met overgewicht worden antibiotica slechter over de weefsels van het obese lijf verdeeld. Aanpassing van de dosering is gewenst. Het is een onderzoeksresultaat dat nu al wereldwijd is overgenomen in de doseerrichtlijnen. Van Rhee: “Dat is mooi. Het heeft ook een steeds grotere urgentie, omdat je ziet dat sinds de jaren tachtig de populatie patiënten met overgewicht sterk is toegenomen.’’
Naast het onderzoek op mensen met obesitas is Van Rhee ook gestart met onderzoek naar mensen met ondergewicht. “Het gaat om kwetsbare ouderen, een snel groeiende groep, zeker hier in de regio waar sprake is van vergrijzing’’, zegt Van Rhee. “Gewichtsverlies komt veel voor bij mensen op leeftijd. Als we weten wat de impact van medicatie is op deze patiënten, kunnen we de zorg nog weer iets beter maken, passend, op maat.’’
Van Rhee en Hendriksen hopen over twee jaar hun promotieonderzoek te hebben afgerond en dan te promoveren aan respectievelijk aan de universiteit van Leiden en Rotterdam.
Meer bijwerkingen dus lager doseren
Dat in Tergooi structureel wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan, is niet breed bekend. “Mensen denken dat dat is voorbehouden aan de academische ziekenhuizen. Maar dat is niet zo’’, zegt ziekenhuisapotheker-onderzoeker Koen van Rhee. “Het voordeel van een streekziekenhuis is dat wij grote patiëntengroepen hebben met veel voorkomende aandoeningen, terwijl in academische ziekenhuizen vaak patiënten worden behandeld met complexere aandoeningen. Juist die grote aantallen patiënten werken in ons voordeel. Zo deed apotheker-onderzoeker Linda Hendriksen eerder onderzoek naar de dosering van metoprolol voor vrouwen. Dit middel – onder meer voorgeschreven als bloeddrukverlager – bleek na inname een groot effect te hebben op de bloedspiegel van vrouwen waardoor zij een groter risico op bijwerkingen hebben. Hendriksen: “Toch wordt in de richtlijnen geen geslacht specifiek advies gegeven. We hebben ontdekt dat huisartsen aan vrouwen een lagere dosering voorschrijven. Ze hebben die kennis dus wel in hun achterhoofd. Wij willen nu gaan onderzoeken of we dit binnen Tergooi ook zien.”
Dit artikel verscheen op 25 januari 2020 in de Gooi en Eemlander en is geschreven door Marjolein Vos.
E-mail nieuwsbrief