TranslateEndometriose
Aan de binnenkant van de baarmoeder zit een slijmvlies. Soms komen stukjes van dit slijmvlies buiten de baarmoeder terecht. Dit heet endometriose. De meeste vrouwen merken hier niets van, sommige vrouwen krijgen pijn tijdens de menstruatie. Andere vrouwen hebben steeds buikpijn, ook als ze niet ongesteld zijn. En een aantal vrouwen met endometriose wordt moeilijk zwanger. De ziekte is niet levensbedreigend. Een behandeling is alleen nodig als u klachten heeft. Deze behandeling bestaat uit medicijnen of een operatie. Endometriose gaat niet meer over, na de overgang verdwijnen de klachten meestal.
Wat is endometriose?
Het endometrium is het slijmvlies van de baarmoeder. Normaal gesproken zit dit slijmvlies alleen in de baarmoederholte. Bij endometriose zijn stukjes van het slijmvlies buiten de baarmoeder terechtgekomen. Het zit dan bijvoorbeeld:
- in de buikholte
- op of in de eierstokken
- op de ophangbanden van de baarmoeder
- tussen de baarmoeder en de blaas
- tussen de baarmoeder en de endeldarm
- in de darmwand
- diep in de wand van de baarmoeder zelf (dit heet adenomyose).
Het slijmvlies kan op nog andere plaatsen in het lichaam terechtkomen, maar dat gebeurt bijna nooit. Het slijmvlies zit aan de buitenkant van de organen of is er diep ingegroeid.
Wat doet het baarmoederslijmvlies?
Als voorbereiding op een zwangerschap wordt het slijmvlies in de baarmoeder iedere maand dikker. Als u niet zwanger bent, breekt de slijmvlieslaag na ongeveer vier weken weer af. Het gaat bloeden. Dit bloed komt met wat slijm naar buiten: dit is de menstruatie.
De stukjes slijmvlies die buiten de baarmoederholte in de buik zitten, doen hetzelfde. Zij groeien iedere maand aan, breken af en gaan bloeden. Dit bloed kan echter niet naar buiten. Het komt in de buikholte, in de eierstok, tussen de baarmoeder en de blaas of endeldarm. In de eierstok ontstaan soms een soort holten die gevuld zijn met (oud) bloed. De medische term voor deze holten is: endometriomen (zie figuur 1). Tijdens en na de overgang stopt de groei en het afstoten van het slijmvlies. Ook de stukjes buiten de baarmoeder groeien dan niet meer. Ze zitten er nog wel, maar geven meestal geen klachten meer. De endometriose is dan tot rust gekomen.
Figuur 1a: zijaanzicht Figuur 1b: vooraanzicht
Bij wie komt endometriose voor?
Endometriose komt voor bij vrouwen in de vruchtbare jaren. Vóór de eerste menstruatie en na de laatste menstruatie komt het bijna nooit voor. Van de vijf vrouwen die menstrueren heeft er één last van endometriose. Sommige vrouwen hebben een grotere kans op endometriose dan andere vrouwen.
U heeft een grotere kans op endometriose als:
- uw moeder of zus endometriose heeft
- u al vanaf jonge leeftijd menstrueert en laat in de overgang komt
- u niet (of niet vaak) zwanger bent geweest
- uw cyclus kort is waardoor u vaak menstrueert (u bent bijvoorbeeld iedere drie weken ongesteld).
Hoe ontstaat endometriose?
Hoe endometriose ontstaat, is niet bekend. We denken dat diverse factoren van invloed kunnen zijn.
- Tijdens de menstruatie kan wat bloed met endometrium terugvloeien en in de buikholte terechtkomen.
- Endometriose komt in bepaalde families vaker voor dan in andere.
- In de buikholte kan embryologisch weefsel terechtkomen.
- Afweerstoornissen.
- Cellen van het baarmoederslijmvlies zijn via de lymfebaan door het lichaam verspreid.
- Factoren buiten het lichaam.
Symptomen
Endometriose kán klachten geven, maar dat hoeft niet. Soms wordt de ziekte toevallig ontdekt. Endometriose kan licht, matig of ernstig zijn. Deze indeling maken we op basis van de hoeveelheid baarmoederslijmvlies die buiten de baarmoeder zit. Dit zegt niets over de ernst van de klachten. De klachten verschillen van vrouw tot vrouw. Het is zelfs zo dat één vrouw de ene periode meer klachten heeft dan de andere.
Welke klachten u krijgt, hangt samen met de plekken waar het baarmoederslijmvlies zit (zie figuur 1).
Naast algemene klachten, zoals moeheid en lage rugpijn, kan het gaan om:
- pijn
- klachten bij de ontlasting of bij het plassen
- verminderde vruchtbaarheid
Pijn
Pijn tijdens de menstruatie
Endometriose kan buikpijn tijdens de menstruatie veroorzaken. Deze pijn noemen we ook wel dysmenorroe. In de loop van de jaren kan de pijn langzaam toenemen en steeds iets vroeger beginnen. U kunt zelfs al pijn krijgen voordat de menstruatie begint. Sommige vrouwen hebben uiteindelijk altijd buikpijn, ook tussen de menstruaties in. Dit kan zo hevig zijn dat u wordt beperkt in uw dagelijks leven, u kunt dan uw normale dingen niet meer goed doen.
Plotselinge buikpijn
Als het baarmoederslijmvlies in de eierstok zit, wordt de eierstok groter. In uitzonderlijke situaties kan deze gaan bloeden of scheuren. Dit veroorzaakt plotseling hevige buikpijn. Dit komt zelden voor.
Pijn bij geslachtsgemeenschap
Endometriose kan in de eierstokken, tussen de endeldarm en de baarmoeder of tussen de blaas en de baarmoeder zitten. Daarbij ontstaat soms pijn diep in de buik of diep in de schede tijdens of vlak na geslachtsgemeenschap (zie figuur 1). Pijn bij geslachtsgemeenschap noemen we dyspareunie.
Klachten bij de ontlasting
Endometriose geeft soms problemen bij de ontlasting. Naar de wc gaan kan dan pijnlijk of moeilijk zijn. Bij sommige vrouwen gebeurt dat alleen tijdens de menstruatie. U kunt ook last krijgen van diarree of juist van verstopping. En misschien ziet u wat bloed in de ontlasting; dan kan de endometriose doorgegroeid zijn in de darmwand.
Klachten bij het plassen
Endometriose veroorzaakt soms pijn bij het plassen. Of u moet vaker plassen dan normaal. Soms komt er wat bloed mee met de urine; dan kan het baarmoederslijmvlies in de blaas zijn doorgegroeid.
Minder vruchtbaar
Van de tien vrouwen die moeilijk zwanger worden, hebben drie ervan endometriose. Soms gaat het om een lichte vorm met enkele endometrioseplekken, soms om een ernstige vorm met verklevingen. In het algemeen geldt: hoe ernstiger en hoe uitgebreider de endometriose, hoe kleiner de kans dat u zonder medische hulp zwanger wordt.
Onderzoek
Om endometriose vast te stellen kunnen we een aantal onderzoeken doen:
- gynaecologisch onderzoek
- echoscopisch onderzoek
- bloedonderzoek
- kijkoperatie
Gynaecologisch onderzoek
Bij een gynaecologisch onderzoek doet de arts een inwendig onderzoek. De arts kijkt en voelt dan in de schede.
Met een spreider houdt de arts de schede open. Het onderzoek is meestal niet pijnlijk, sommige vrouwen vinden het wel vervelend. Het is goed om dit van tevoren te zeggen, dan houdt uw arts daar rekening mee. Hoe meer u zich ontspant, hoe gemakkelijker het onderzoek gaat.
Tijdens het onderzoek probeert de arts endometrioseplekken te zien of te voelen. Dat lukt soms bij plekken achter de baarmoedermond, tussen de baarmoeder en de endeldarm en aan de ophangbanden van de baarmoeder. Ook komt bij dit onderzoek vaak naar voren of sprake is van een vergrote eierstok.
Soms doet de gynaecoloog een inwendig onderzoek met een vinger in de anus. Dit heet een rectaal toucher. De arts kan zo endometrioseplekken tussen de endeldarm en baarmoeder voelen.
De endometriose is het beste te ontdekken en te beoordelen tijdens de menstruatie. Als u toevallig net ongesteld bent op de dag van het inwendige onderzoek, hoeft u die afspraak dus niet af te zeggen.
Echoscopisch onderzoek
Lichte endometriose is bij een inwendig echoscopisch onderzoek niet te zien. Een ernstige vorm soms wel, vooral als het slijmvlies in de eierstokken zit (zie figuur 2).
Bloedonderzoek
Bij endometriose kan de bezinking van het bloed (BSE) een verhoogde waarde hebben. Dit komt omdat endometriose een ontsteking kan veroorzaken. Ook de bloedwaarde CA-125 is soms verhoogd. Deze stof geeft aan hoe ernstig de eierstok en het buikvlies geprikkeld zijn. De bloedonderzoeken zijn niet bedoeld om endometriose vast te stellen, ze kunnen wel aangeven hoe actief de endometriose is.
Kijkoperatie
Om zeker te weten dat sprake is van endometriose kan de gynaecoloog een kijkoperatie adviseren. Dit noemen we een diagnostische laparoscopie genoemd. De arts neemt tijdens dit onderzoek meestal een stukje weefsel weg (biopsie). De patholoog-anatoom onderzoekt dit in het laboratorium. De uitslag krijgt u na ongeveer twee weken.
Behandeling
Behandeling van endometriose is niet altijd nodig. Als uw gynaecoloog bij toeval kleine plekjes endometriose ontdekt die geen klachten geven, kunt u rustig afwachten. Bespreek met uw gynaecoloog of het nuttig en zinvol is onder controle te blijven.
Bij uitgebreide endometriose raden we u aan wel te behandelen, ook als u geen klachten heeft. U heeft meestal de tijd om goed na te denken over welke behandeling u wilt. Uw gynaecoloog helpt u hierbij en bespreekt met u wat de mogelijkheden zijn.
Hoe kunnen we endometriose behandelen?
De behandeling kan bestaan uit:
- medicijnen: pijnstillers of hormonen
- operatie
- een combinatie hiervan.
Medicijnen
Pijnstillers
De pijnstillers die we toepassen zijn prostaglandine-synthetase-remmers (diclofenac, ibuprofen, naproxen). Deze pijnstillers hebben bij de helft van de vrouwen met menstruatiepijn effect: de pijn vermindert.
Neem de medicijnen in als de menstruatie begint, of liever al een dag eerder. Bij langdurig gebruik van deze pijnstillers kunnen bijwerkingen optreden. Bijvoorbeeld maagpijn. Uw arts kan medicijnen voorschrijven die uw maag beschermen.
De behandeling met pijnstillers is bedoeld om klachten door endometriose te verminderen. De endometriose zelf gaat door pijnstillers niet over. Meer informatie over deze pijnstillers leest u hier: Hevig bloedverlies bij de menstruatie.
Hormonen
Een behandeling met hormonen kan bestaan uit de pil, continu progesteron (zie pagina’s Anticonceptie en Hevig bloedverlies bij de menstruatie) of LH-RH-GnRH agonisten of antagonisten.
Een hormoonbehandeling werkt als een voorbehoedsmiddel. De kans op zwangerschap is bijna uitgesloten. De hormonen stoppen de opbouw en het afstoten van het baarmoederslijmvlies, de endometriose komt daardoor tot rust. Er zit nog wel baarmoederslijmvlies op plekken buiten de baarmoeder, maar dat geeft geen klachten meer.
De behandeling met hormonen heeft vooral effect bij een lichte vorm van endometriose, het effect is minder bij bijvoorbeeld een endometrioom (vergrote eierstok).
De pil maakt de menstruatie vaak minder hevig en minder pijnlijk. Bij endometriose is het vaak verstandig om de pil iedere dag te slikken, zodat u helemaal geen bloeding krijgt. Neem dan geen pauzeweek (zie de pagina Anticonceptie). Neemt u liever wel een pauzeweek? Bespreek dit dan met uw gynaecoloog.
Continu progesteron kunnen we toedienen in de vorm van tabletten (orgametril, duphaston) of via een injectie in de spier (depo-provera, de prikpil). Continu gebruik van progesteron kan onregelmatig bloedverlies (doorbraakbloedingen) veroorzaken en kan ervoor zorgen dat u vocht vasthoudt. (Meer informatie hierover vindt u op de pagina ‘Anticonceptie’.)
Door GnRH-agonisten of LH-RH-agonisten lijkt het alsof uw lichaam in de menopauze komt, de periode na de laatste menstruatie. We kunnen deze hormonen toedienen via een injectie in de spier, via een neusspray of via een klein staafje net onder de huid. We passen deze behandeling in principe niet langer dan een halfjaar toe, omdat dan botontkalking ontstaat.
Duurt de behandeling langer dan een half jaar, dan kunnen we u tabletten oestrogenen voorschrijven. Die gaan botontkalking tegen (de add-back-therapie). Mogelijke bijwerkingen zijn opvliegers en een droge schede.
Operatie
De gynaecoloog kan endometriose via een buikoperatie of kijkoperatie verwijderen. Met elektrische stroom of laserstralen snijden of branden we de endometriose weg. Hoe meer endometriose de arts verwijdert, hoe kleiner de kans dat het terugkomt. Het risico op een complicatie is dan echter wel groter. De darmen of de blaas kunnen beschadigd raken, soms moet de hele eierstok worden weggehaald. De gynaecoloog bespreekt vooraf met u wat de risico’s zijn.
Bij de operatie werkt de gynaecoloog soms samen met een chirurg of uroloog. Na de operatie kan de gynaecoloog voorstellen hormonen gebruiken. Dit om te voorkomen dat de endometriose terugkomt.
Zwanger worden
Vrouwen met ernstige endometriose worden vaak moeilijk zwanger. Als dit voor u ook geldt, kunt u intra-uteriene inseminatie (IUI) of in vitro fertilisatie (IVF) overwegen. Bij IUI brengt de gynaecoloog het sperma rechtstreeks in de baarmoeder. Bij IVF bevruchten de zaadcellen de eicellen in een reageerbuis. De bevruchte eicel wordt daarna teruggeplaatst in de baarmoeder.
Na de behandeling
Meer informatie
Meer informatie over endometriose en patientenverenigingen vindt u rechtsboven aan deze pagina, onder Snel naar.
Verantwoording
Samenvatting
Endometriose is een chronische aandoening die bij sommige vrouwen helemaal geen klachten veroorzaakt, terwijl andere vrouwen er in hun dagelijks leven veel last van hebben. Behandeling vermindert de klachten, maar ze verdwijnen meestal niet helemaal. Endometriose is niet levensbedreigend. Bij lichte endometriose is behandeling vaak niet nodig, bij uitgebreidere vormen wel. Bespreek met uw gynaecoloog welke behandelingen in uw situatie mogelijk zijn. Familie of lotgenoten kunnen misschien helpen met de afweging. Uw gynaecoloog vertelt u of u rustig kunt afwachten hoe de endometriose zich ontwikkelt of dat het verstandig is om te behandelen.
Vragen?
Heeft u nog vragen? Neemt u dan tijdens kantooruren contact op met de polikliniek Gynaecologie.